نگاهی اجمالی به احوال سفر آخرت

احوال مؤمن

در روشنی احادیث صحیح و قوی، حالت مختصر این سفرنامه را باید یاد نمود. بنده‌ی نیک – چه مرد باشد یا زن -، فرشتگان رحمت به هنگام مرگ نزدش می‌آیند و او را به بهشت مژده می‌دهند و به سلامتی و جزو اصحاب الیمین بودن او بشارتش می‌دهند و روح او را به آسانی بیرون آورده با اکرام و اعزاز بسیار به ملأ اعلى می‌برند. آن روح در جلوی عرش الهی به سجده می‌افتد، حق تعالى می‌فرماید: آن را در ”علیین“ جا دهید. سپس قبل از تجهیز و تکفین، به سند قبولی و حضور الهی مشرف شده، به جسم برمی‌گردد و در قبر یا عالم برزخ به سؤالات پاسخ می‌دهد که بعد از آن، حسب حکم خداوندی، قبرش پرفروغ می‌شود. فرشها و لباسهای بهشتی برایش می‌آورند و دروازه‌ای از بهشت به رویش گشاده می‌شود که دائماً هوای خوب آنجا برسد و بوی خوشی استشمام نماید. مستقر اصلی آن روح در ”علیین“ است و مستقر ارواح کفار زیر زمین هفتم در ”سجین“ است. قول گروهی از علمای سلف و خلف همین است و از قول نبی اکرم صلى الله علیه وسلم دلیل می‌گیرند که فرمود: «اللهم الرَّفِیْقَ الأَعْلَىٰ.» (کتاب الروح: ١٠٧)

این نیز آمده است که فرشتگان محافظ انسان به هنگام مرگ، مؤمن را ستوده و غیر مؤمن را نکوهش می‌کنند. مردم به هنگام مرگ اعمال خوب و بد زندگی خود را به صورت خوب و بد می‌بینند، آن دری از آسمان که از آنجا روزی می‌آمد و درِ دیگری که اعمال نیک بدانجا بالا می‌رفتند، هر دو بر موت نیکان می‌گریند؛ نیز آن قسمت از زمین که بر آن نماز و اعمال دیگر انجام می‌داد، هم می‌گریند. اللهم اجْعَلْنَا کُلَّنَا مِنْهُمْ بِفَضْلِکَ وَکَرَمِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

احوال کافر، منافق و بدکار

هنگام مرگ کافر و منافق یا بدکار، فرشتگان عذاب می‌آیند و انواع و اقسام گوناگونی از عذاب و اهانت را به او نشان می‌دهند. روحش به سختی بیرون آورده می‌شود و درهای آسمان به رویش بسته می‌شوند و با نهایت حقارت و نفرت به پایین انداخته می‌شود، نه آسمان بر او می‌گرید و نه زمین بر او تأسف می‌خورد و روح او به سجین می‌رود و همراه با جسم، عذاب و ناراحتی را متحمل می‌شود. قبرش تنگ شده و زیر او فرش آتشین پهن می‌گردد و دری از دوزخ بر او گشوده می‌شود – أَعَاذَنَا اللهُ مِنْهُ -.

احوال عجیب قبر مؤمن

در صحیحین/ بخاری و مسلم از  حضرت انس رضی الله عنه مروی است که بعد از سؤال و جواب به مؤمن گفته می‌شود: ببین، آن، جای شما از جهنم است که خداوند عوض آن به شما بهشت را عطا فرموده است؛ پس او هر دو جای جنت و جهنم را می‌بیند. در روایت دیگری از حضرت قتاده رضی الله عنه در بخاری و مسلم آمده است که: قبر مؤمن هفتاد گز به صورت میدانی سرسبز و شاداب گشاده می‌شود و تا قیامت به همان شکل می‌ماند. در ترمذی و ابن حبان آمده است: «سَبْعُونَ ذِرَاعاً فِی سَبْعِینَ ذِرَاعاً»؛ یعنی هفتاد در هفتاد گز، که مجموعا ۴٩٠٠ گز مربع برای او گشاده می‌شود و تمام آن میدان برای او مانند شب چهارده منور می‌باشد. در ابوداود، مشکاه و… آمده است که: منادی‌ای از آسمان ندا می‌کند که بنده‌ی من راست گفت (یعنی درست جواب داد)، برای او فرشی از بهشت پهن کنید و لباس بهشتی بیاورید و دریچه‌ای از جنت بر او بگشایید تا برای او هوای خوب و خوشبو بیاید و برای او تا حد که چشمدیدش زمین را گشاده گردانید.

او در گودال قبر، جنت را دیده که بالای هفت آسمان قرار دارد، جهنم را نیز می‌بیند که در اسفل السافلین است، برای محل برزخی مؤمن اهل جنت فرش و لباس نیز از جنت مهیا می‌گردد. قبر او کاخ سلطنتی وسیع می‌گردد و از محل برزخی او دریچه‌ای به طرف جنت گشاده می‌شود که بر اثر خوشبویی آن، کل محل عطرآگین می‌شود و همین صورت و کیفیت تا قیامت باقی خواهد ماند.

همه‌ی این چیزها از احادیث صحیح و قوی ثابت است.

مطلب خواب در قبر

در حدیث الباب آمده است که بعد از سؤال و جواب مؤمن، فرشته به او می‌گوید: اکنون آرام بخواب، ما از قبل می‌دانستیم که تو سرفراز به نعمت ایمان و یقین هستی. علامه باجی گفته است که مراد از خواب، برگشت به حالت اولی موت است و به آن از این جهت نوم گفت که در آن مانند خواب، راحتی و آرامش وجود دارد. در حدیثی این الفاظ وارد شده است: «نَمْ نَوْمَهَ عَرُوسٍ فَیَکُونُ فِی أَحْلىٰ نَوْمِهٍ نَامَهَا أَحَدٌ حَتّىٰ یُبْعَثَ»؛ مانند عروس بخواب، پس او تا زمان برخاستن از قبر به خواب شیرین و آرامی می‌رود، مانند کسی که در دنیا به بهترین نحو بخوابد. در ترمذی آمده است: به او گفته می‌شود: اکنون بخواب؛ او مانند عروسی می‌خوابد و فقط کسی که از همه محبوب‌تر باشد او را به هنگام صبحش بیدار می‌کند. تا آنکه حق تعالى او را از این رختخواب خاکی بلند می‌فرماید.

نویسنده: مولانا سید احمد رضا بجنوری

مترجم: شیخ الحدیث مولانا حسین‌پور

منبع: سنت آنلاین