وقت قربانی و پاره‌ای از مسائل مربوط به آن

قربانی مختص به سه روز ایام النحر؛ یعنی: دهم، یازدهم و دوازدهم ذی الحجه، است.

عبدالله بن عمر و علی رضی الله عنهم گفته‌اند: قربانی تا دو روز بعد از یوم النحر ادامه دارد.

انس رضی الله عنه گفته است: ذبح قربانی تا دو روز بعد از یوم النحر ادامه دارد، ولی بهترین روز، همان اولین روز، یعنی دهم است.

ابتدای وقت قربانی

با طلوع فجر روز دهم ذی الحجه، وقت قربانی شروع می‌شود؛ اما کسانی که در شهر یا منطقه‌ای سکونت دارند که نماز عید در آن‌جا برگزار می‌گردد، پس از اقامه‌ی نماز عید، قربانی را ذبح کنند.

• عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وسلم: «مَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلَاهِ فَإِنَّمَا ذَبَحَ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ذَبَحَ بَعْدَ الصَّلَاهِ، فَقَدْ تَمَّ نُسُکُهُ وَ أَصَابَ سُنَّهَ الْمُسْلِمِینَ».[۱]

پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم فرمودند: «کسی که پیش از نماز عید حیوانی را سر ببرد، همانا برای نفس خود ذبح کرده است (به عنوان قربانی محسوب نیست)، و کسی که قربانی خود را بعد از خواندن نماز عید سر ببرد، قربانی خود را تمام کرده و سنت مسلمانان را دریافته است.

٭ اهل روستا و بیابان (منظور مناطقی است که نماز عید در آن‌جا اقامه‌ی نمی‌شود) پس از طلوع بامداد روز دهم می‌توانند قربانی‌های خود را ذبح نمایند.

٭ شهرنشینان (مناطقی که نماز عید در آن اقامه‌ی می‌شود) پس از فارغ شدن امام از نماز عید، در روز دهم ذی الحجه، قربانی‌های خود را ذبح نمایند.

• عَنِ الْبَرَاءِ قَالَ: خَرَجَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وسلم یَوْمَ أَضْحًى إِلَى الْبَقِیعِ فَصَلَّى رَکْعَتَیْنِ، ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْنَا بِوَجْهِهِ وَقَالَ: «إِنَّ أَوَّلَ نُسُکِنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا أَنْ نَبْدَأَ بِالصَّلاَهِ ، ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَدْ وَافَقَ سُنَّتَنَا، وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ ذَلِکَ فَإِنَّمَا هُوَ شَیْءٌ عَجَّلَهُ لأَهْلِهِ، لَیْسَ مِنَ النُّسُکِ فِی شَیْءٍ».

فَقَامَ رَجُلٌ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّی ذَبَحْتُ وَعِنْدِی جَذَعَهٌ خَیْرٌ مِنْ مُسِنَّهٍ.

قَالَ «اذْبَحْهَا، وَلاَ تَفِی عَنْ أَحَدٍ بَعْدَکَ».[۲]

براء رضی الله عنه روایت کرده است که: پیامبر صلى الله علیه وسلم در روز عید قربان به سوی بقیع (قبرستان مدینه) بیرون آمد و دو رکعت نماز گزارد. سپس روی به سوی ما کرد و فرمود: «همانا اولین عبادت‌مان در همین روز ما، آن است که با نماز آغاز می‌کنیم، سپس بر می‌گردیم و قربانی می‌کنیم. پس کسی که قبل از این ذبح کرده، همانا آن چیزی است که با شتاب برای خانواده‌ی خود تقدیم کرده است.»

مردی برخاست و گفت: یا رسول الله! من (قبل از نماز) ذبح کردم و نزد من بزغاله‌ای شش ماهه است که از گوسفند کلان‌سال بهتر است!

آن‌حضرت صلى الله علیه وسلم فرمود: «ذبحش کن، ولی بعد از تو، چنان بزی،‌ هیچ کس را کفایت نمی‌کند».

• عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وسلم: «مَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلَاهِ فَإِنَّمَا ذَبَحَ لِنَفْسِهِ وَمَنْ ذَبَحَ بَعْدَ الصَّلَاهِ فَقَدْ تَمَّ نُسُکُهُ وَأَصَابَ سُنَّهَ الْمُسْلِمِینَ».[۳]

پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم فرمودند: «کسی که پیش از اقامه‌ی نماز عید ذبح کند، همانا برای نفس خود ذبح کرده است و کسی که بعد از نماز ذبح نماید، قربانی خود را تمام کرده و سنت مسلمانان را دریافته است».

پایان وقت

با غروب آفتاب روز دوازدهم ذی الحجه، وقت قربانی به پایان می‌رسد و پس از آن، قربانی نمودن جایز نیست. دیدگاه حضرت عمر، حضرت علی، حضرت ابن عمر، حضرت ابن عباس و حضرت ابوهریره رضی الله عنهم همین است. و نظر حنابله، مالکیه سفیان ثوری و ابراهیم نخعی نیز همین است.

• قال عبدالله بن عمر رضی الله عنهما: «الأَضْحَى یَوْمَانِ بَعْدَ یَوْمِ الأَضْحَى».[۴]

٭ در انتهای وقت قربانی (غروب روز دوازدهم ذی الحجه) اهل شهر و بیابان هر دو یک‌سان‌اند.

بهترین وقت

٭ بهترین روز برای قربانی نمودن، یوم النحر، یعنی، روز دهم ذی الحجه، است و پس از آن، روز یازدهم و در آخر، روز دوازدهم.

٭ بهترین وقت برای ذبح نمودن، هنگام روز است؛ اگر در شب قربانی را ذبح کرد و هوا تاریک بود، مکروه تنزیهی است؛ اما اگر روشنایی به حد کافی وجود داشت، ذبح در شب هم اشکالی ندارد. ولی مناسب‌تر این است که در روز به ذبح قربانی بپردازد.

ü     وقت مستحب قربانی نمودن برای اهل بیابان پس از طلوع خورشید است.

ü     وقت مستحب قربانی نمودن برای اهل شهر، بعد از خطبه‌ی امام است.

برخی احکام مربوط به وقت

٭ اگر شخصی شهرنشین بعد از نماز عید و قبل از خطبه، قربانی‌اش را ذبح کرد، جایز است.

٭ اگر کسی در شهر است و قربانی‌اش در صحرا، می‌توانند قربانی او را پس از طلوع بامداد روز دهم ذی الحجه ذبح کنند.

٭ اگر کسی در صحرا است و قربانی‌اش را به شهر فرستاده است، نمی‌توانند قربانی وی را قبل از ادای نماز عید ذبح کنند.

٭ اگر در شهر، در چند منطقه نماز عید برپا می‌شود و در جایی که شخص رفته، نماز عید را خوانده‌اند، اما در مصلى و جاهای دیگر هنوز نماز عید را اقامه‌نکرده‌اند، این شخص می‌تواند قربانی‌اش را ذبح کنند.

٭ اگر در یک جا (در شهر) نماز عید برگزار شد، کسانی که در نماز عید شرکت نکرده‌اند، می‌توانند قربانی خود را ذبح کنند.

٭ کسی که برای نماز عید، به عیدگاهی در شهر رفته و که هنوز آن‌جا نماز عید نخوانده‌اند، اما در محلی دیگر نماز اقامه شده، می‌توانند قربانی آن شخص را ذبح نمایند، البته رضایتش شرط است.

٭ اگر امام نماز عید را بدون وضو اقامه کرد و تا وقتی که مردم قربانی نمودند، متوجه نشد، قربانی مردم درست است.

٭ اگر امام بعد از اقامه‌ی نماز دانست که بی‌وضو بوده است و برای اعاده‌ی نماز اعلام کرد، هر کس که قبل از اعلام امام،‌ ذبح نموده بود، قربانی‌اش جایز است؛ اما اگر از اعلام امام اطلاع یافت و بعد قربانی نمود، اگر قربانی نمودنش پیش از وقت زوال بوده، جایز نیست و اگر بعد از زوال بوده، جایز است؛ زیرا با زوال، وقت اعاده‌ی نماز عید به پایان رسیده است.

٭ اگر امام در روز عید، نماز را به تأخیر انداخت، مردم هم باید ذبح قربانی را تا وقت زوال به تأخیر اندازند؛ زیرا احتمال خواندن نماز قبل از زوال وجود دارد.

٭ اگر نماز عید عمداً یا سهواً در روز عید (دهم ذی الحجه) فوت شد، بعد از زوال قربانی نمودن جایز است.

٭ اگر امام در روز یازدهم، یا دوازدهم ذی الحجه برای نماز عید به عیدگاه رفت، قبل و بعد از خواندن نماز، ذبح قربانی درست است.

٭ اگر در شهری فتنه‌ای واقع شد و امامی نبود که با آن‌ها نماز عید را بگزارد، احتیاطاً قربانی را به بعد از زوال موکول کنند.

٭ اگر در حالی که امام نماز عید را می‌خواند، کسی قربانی‌اش را ذبح نمود، روا نیست.

٭ اگر کسی در روز عرفه، بعد از زوال خورشید قربانی نمود و گمانش هم همین بود که روز عرفه است، سپس معلوم شد که روز دهم بوده، قربانی‌اش جایز است.

٭ اگر در روز دهم تردید واقع شد، مناسب است که قربانی نمودن را به روز سوم به تأخیر نیاندازد؛ زیرا احتمال دارد که روز سوم، سیزدهم ذی الحجه باشد، نه دوازدهم؛ در این صورت قربانی در غیر وقت واقع می‌گردد.

٭ اگر امام در روز عرفه (نهم ذی الحجه) نماز عید را اقامه نمود و مردم نیز قربانی کردند، این مسأله دو صورت دارد:

1. گروهی از مردم، نزد امام به دیدن هلال ماه ذی الحجه گواهی داده‌اند، در این صورت هم نماز و هم قربانی صحیح است؛ زیرا اجتناب از این گونه خطاها ممکن نیست و هم‌چنین جبرانش ناممکن است.
2. کسی به دیدن هلال ماه ذی الحجه گواهی نداده است، در این صورت هم نماز و هم قربانی درست نیستند.

٭ اگر بعد از نصف النهار گروهی گواهی دادند که روز دهم است، مردم می‌توانند قربانی‌های خود را ذبح نمایند و امام روز بعد برای اقامه‌ی نماز عید به مصلى برود.

٭ اگر در ابتدای روز، پیش از ظهر، گروهی گواهی دادند که روز دهم است، باید مردم صبر نمایند که امام نماز عید را اقامه نماید؛ اگر تا وقت زوال خورشید امام این کار را نکرد و کسی را هم نفرستاد که با مردم نماز عید را بخواند، مردم بعد از زوال خورشید می‌توانند قربانی‌های خود را ذبح نمایند و اگر کسی صبر نکرد و زودتر از زوال قربانی‌اش را ذبح نمود، جایز نیست.

نویسنده: عبدالستار حسین بر